Vitamines zijn werkzame organische verbindingen die in kleine hoeveelheden nodig zijn voor het normaal functioneren van ieder dierlijk organisme op aarde. Vitamines hebben een specifieke werking bij allerlei sleutelfuncties in ons lichaam. Kan het lichaam er niet over beschikken dan ontstaan ziekteverschijnselen, die meestal weer verdwijnen als we weer voldoende van de betreffende vitamine binnen krijgen.

Chemische structuur van vitamines

Doordat vroeger de chemische structuur van vitamines zelf nog onbekend was begon men met een naamgeving volgens het alfabet A, B, C enz. De jonge Poolse biochemicus Casimir Funk meende in 1911 de chemische structuur van vitamines ontrafeld te hebben. Hij dacht dat het ging om stoffen die al bekend waren als aminen (eiwitachtige stoffen) met als belangrijk chemisch kenmerk een amino-groep (een organische verbinding met de stikstofhoudende groep NH2-). Hij noemde deze stoffen vitaminen, een samenvoeging van het Latijnse Vitae (= leven) en aminen (van de kenmerkende chemische NH2-groep). Later bleek echter dat de meeste vitaminen geen aminen zijn. De naam was echter al zo ingeburgerd dat die tot op vandaag is blijven bestaan. Wel werd internationaal besloten de uitgang vitamines in plaats van vitaminen te gebruiken voor de meervoudsvorm om duidelijk te maken dat het niet gaat om aminen maar om stoffen met een vaak andere chemische structuur.

Tegenwoordig worden door onderzoekers, medici, diëtisten en anderen steeds vaker de officiële wetenschappelijke chemische benamingen van vitamines gebruikt. Ook bij het gewone publiek raken deze wetenschappelijke namen inmiddels steeds beter ingeburgerd. De chemische naam voor vitamine C is ascorbinezuur, afgeleid van anti-scorbutzuur (scorbutic = lijder aan scheurbeuk) en vind je als zodanig terug op vele etiketten van voedingsmiddelen bij de lijst van ingrediënten.
Van de huidige bekende vitamines is de chemische structuur goed bekend en de meeste vitamines zijn goed na te maken. De werking van deze synthetische vitamines is dezelfde als die van de natuurlijke vitamines.

De indeling van vitamines

Er zijn 13 verschillende vitamines bekend, die elk hun zeer specifieke functie hebben. Vitamines worden onderverdeeld in twee hoofdgroepen; de in vet oplosbare vitamines en de in water oplosbare vitamines. Niet één vitamine lijkt qua chemische structuur op de ander. Het zijn allemaal stoffen met een zeer uiteenlopende chemische structuur.

• De in vet oplosbare vitamins zijn: vitamine A, vitamine D, vitamine E en vitamine K
• De in water oplosbare vitamines zijn: Alle B vitamines en vitamine C

Pro-vitamines

Zoals we al eerder zeiden vervullen vitamines allerlei vitale functies in ons lichaam. De meeste vitamines kan ons lichaam niet zelf maken en moeten dus via de voeding worden opgenomen. Vitamines zijn dus essentiële voedingsstoffen. Sommige vitamines kunnen we zelf maken uit zogenaamde pro-vitamines. Een bekend voorbeeld daarvan is de oranje kleurstof (Bètacaroteen) in wortelen. Dit is een pro-vitamine, waaruit het lichaam vitamine A kan maken. Vitamine A is onder andere van belang bij de vorming van de stof rodopsine in het netvlies van het oog dat ervoor zorgt dat we in het schemerdonker goed kunnen zien. In de volkswijsheid dat we van het eten van wortelen beter gaan zien, zit dus een kern van waarheid. Vitamines zijn al werkzaam in zeer kleine hoeveelheden. Over de werking is echter ook nog veel onduidelijk. Wat we nu weten is dat ze voornamelijk als onderdeel van hormonen en enzymen functioneren. Enzymen zijn voor hun werking vaak afhankelijk van co-enzymen. Vitamines fungeren dan als co-enzym. Ontbreekt de vitamine als co-enzym dan stagneren de betreffende enzymreacties en kunnen er ziekteverschijnselen optreden als gevolg van het tekort aan deze vitamine. Voor de bouw van sommige hormonen zijn vitamines nodig. De vitamine wordt dan door het lichaam omgezet in een stof met een hormoonfunctie.

Vitamines: belangrijk om te weten

Zoals uit onderstaande tabel blijkt, kun je van vitamines ook te veel binnen krijgen. Dit geldt met name voor de vitamines B3, vitamine B6, vitamine C, vitamine D en vitamine E. Voor de overige vitamines zijn geen schadelijke effecten voor de gezondheid bekend, maar wordt in het algemeen een veiligheidsmarge aangehouden van vijfmaal de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH). Het slikken van deze vitamines kan schadelijk voor de gezondheid zijn, omdat je gemakkelijk de veiligheidsmarge kunt overschrijden. Eet je weinig (door ziekte) en niet gevarieerd, dan kun je als aanvulling een multivitaminepil slikken. Deze pil mag dan niet meer dan de ADH van de diverse vitamines bevatten. Voldoende gevarieerd eten blijft natuurlijk het beste.

Vitamines en voedselbereiding

De meeste vitamines kunnen slecht tegen verhitten, en omdat de meeste bereidingswijzen een verhittingsstap kennen, daalt het vitaminegehalte met gemiddeld 30 % tijdens de bereiding. Het is daarbij niet zo dat groente uit blik of glas of industrieel ingevroren groente minder vitamines bevatten dan de thuis bereide verse groente. Industriële productiemethoden zijn zo ver geoptimaliseerd dat de producten maar zeer kort verhit hoeven te worden om gaar te zijn. Je moet thuis zelfs op een zeer zorgvuldige manier te werk gaan om na bereiding dezelfde hoeveelheid vitamines over te houden als de industrieel bereide groente. Ook bij bereiding in de magnetron gaan er minder vitamines verloren dan bij de traditionele bereiding op het fornuis.

Overzicht belangrijke vitamines

*) ADH = Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid in mcg per dag voor volwassen mannen en vrouwen van respectievelijk gemiddeld 75 en 65 kg (Richtlijn Commissie Voedingsnormen van de Gezondheidsraad)
R.E. = Retinol Equivalent
mcg = microgram = 1/1000 milligram
**) Geen officiële ADH, maar een advies van The American Food and Nutrition Board.