Vitamine K (Fylochinon)

Vitamine K dankt haar letter (K) in het alfabet aan het woord coagulatie (stolling) dat in het Duits met een “k” wordt geschreven vanwege zijn belangrijke rol bij de bloedstolling. Vitamine K wordt vaak genegeerd als vitamine, omdat er zelden tekorten aan zijn. Dit komt omdat de darmbacteriën in onze dikke darm in staat zijn vitamine K aan te maken.

We kennen drie belangrijke vormen van vitamine K:

• Vitamine K1 (fylochinon), de natuurlijke vitamine uit planten,
• Vitamine K2 (menachinon), de vitamine geproduceerd door colibacteriën in onze dikke darm,
• Vitamine K3 (menadion), de industrieel vervaardigde (synthetische) vitamine.

Vitamine K (alle drie de vormen) speelt maar bij één proces in het lichaam een belangrijke rol en dat is bij de bloedstolling, hoewel tegenwoordige onderzoekers ook functies van vitamine K veronderstellen bij de opbouw van gezonde botten en het voorkomen van osteoporosis.

Structuurformule van vitamine K (fylochinon).

Vitamine K en ons lichaam

In het lichaam wordt vitamine K gebonden aan galzouten en via de darmwand komt het in de bloedbaan terecht alwaar het naar de lever wordt vervoerd. In de lever kan een kleine reserve hoeveelheid vitamine K worden opgeslagen. Grote reserve hoeveelheden zijn ook niet nodig, omdat bij een normale darmflora er altijd voldoende darmbacteriën aanwezig zijn voor de productie van vitamine K.

Vitamine K speelt een belangrijke rol bij de bloedstolling. Vitamine K is een bouwsteen van het eiwit protrombine dat nodig is voor de bloedstolling. Fibrine is de stof die uiteindelijk de wond afsluit, zodat het bloeden stopt en er geen infectiegevaar meer is. Het protrombinemolecuul wordt onder invloed van vitamine K in de lever gevormd. Ook voor de vorming van het enzym trombokinase dat vóórkomt in de bloedplaatjes is vitamine K nodig. Bij een vitaminetekort kan er te weinig protrombine aangemaakt worden, waardoor de hoeveelheid trombine in het bloed te laag is en er dus onvoldoende fibrine kan worden aangemaakt met als gevolg een slechte bloedstolling. Een wond die niet wordt afgedekt met een korstje van gestold bloed (fibrine) geneest niet.

Alle drie de soorten vitamines K zijn evengoed in staat voor bloedstolling te zorgen. Aan vitamine K1 wordt ook een belangrijke rol toebedacht bij het gezond houden van de botten. Vitamine K1 wordt verantwoordelijk gehouden voor de omzetting van het beeneiwit osteocalcin van zijn inactieve vorm naar zijn actieve vorm. De actieve vorm van dit beeneiwit is in staat calcium in het bot op zijn plaats vast te houden. Vitamine K1 speelt ook een rol bij de genezing van gebroken botten.

Activering van osteocalcin door Vitamine K1 (Murray)

Tekorten aan vitamine K bij volwassenen zijn zeldzaam, omdat de darmbacteriën (colibacteriën) in onze dikke darm zelf vitamine K kunnen produceren. Ontstaan er toch vitamine K tekorten dan vindt dit meestal zijn oorzaak in het langdurig slikken van medicijnen (bijvoorbeeld antibiotica) die de darmflora aantasten of omdat door operatief ingrijpen een deel van de dikke darm is weggehaald waardoor de productie van de darmflora tijdelijk is verstoord. Dit leidt tot een sterk vertraagde bloedstolling van oppervlaktewondjes en een verhoogd risico voor inwendige bloedingen (gemakkelijk ontstaan van blauwe plekken). Ook huid- en slijmvliesbloedingen en zelfs maag- darm- en hersenbloedingen kunnen door een gebrek aan vitamine K worden veroorzaakt.

Pasgeborenen verdienen in dit opzicht meer aandacht. Zij hebben nog geen optimaal werkende darmflora en hebben dus nog geen eigen vitamine K “fabriekje”. Via borstvoeding wordt dit euvel snel verholpen, omdat de eerste borstvoeding rijk is aan vitamine K. Krijgen de pasgeborenen geen moedermelk dan is het noodzakelijk dat gedurende de eerste paar maanden de flesvoeding is verrijkt met vitamine K. In Nederland wordt vitamine K (50 microgram per liter) toegevoegd aan flesvoeding.

Over de precieze stofwisseling van vitamine K is nog steeds weinig bekend. Men weet niet wat er met een eventueel overschot aan vitamine K gebeurt. Nadelige effecten van teveel vitamine K treden nauwelijks op. Van de synthetische vorm (vitamine K3) is bekend dat in zeer zeldzame gevallen leverproblemen kunnen optreden. Hoge doses van deze vitamine geven soms allergische reacties.

Vitamine K en onze voeding

De colibacteriën in onze dikke darm produceren de grootste hoeveelheid vitamine K die we nodig hebben. Per dag hebben we 70 – 100 microgram vitamine K nodig die voor het grootste gedeelte door colibacteriën wordt geproduceerd. De behoefte aan vitamine K die we via de voeding moeten binnen krijgen is laag. De Nederlandse Voedingsraad geeft daarom voor vitamine K geen aanbevolen dagelijkse hoeveelheden aan in tegenstelling tot de Amerikaanse overheid. Als vuistregel kan worden gehanteerd een hoeveelheid van 1 microgram vitamine K per kg lichaamsgewicht.

De beste bron van vitamine K is bladgroen (chlorofyl) van planten. Het natuurlijke bladgroen van planten is vetoplosbaar evenals vitamine K. Het is dus niet vreemd dat donkergroene bladgroenten, zoals sla, spinazie, snijbiet en groene thee rijk zijn aan vitamine K. Ook groene kool, broccoli, verse groene erwten, groene asperges en bloemkool bevatten veel vitamine K. Verder hebben plantaardige oliën, volkoren producten en aardappelen geringe gehaltes aan vitamine K. Dierlijke producten (melk, melkproducten en eieren) bevatten zeer weinig of geen vitamine K met uitzondering van leverproducten (vooral varkenslever). Vitamine K is zeer hittegevoelig en gaat bij koken voor een belangrijk gedeelte verloren.